ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ
ΤΟ ΠΩΣ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΕΝΤΕΙΝΕΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Δέσποινα
Σπανούδη: Ομιλία στην εκδήλωση, «Καπιταλισμός και κλιματική κρίση», 9/10/2019, Νομική Αθηνών
Change
the system not the climate είναι ένα αντιπροσωπευτικό σύνθημα των
κινητοποιήσεων για την κλιματική αλλαγή, που αποδίδεται στην καταστροφή του
περιβάλλοντος με την ακραία ρύπανση, την εξάντληση των φυσικών πόρων, την
απώλεια δασών και βιοποικιλότητας, την αποσταθεροποίηση των οικοσυστημάτων. Συνδέεται
επίσης με τη συνεχιζόμενη αλματώδη αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης ενέργειας, που
το ίδιο το σύστημα επιβάλει αντιμετωπίζοντας την ενέργεια ως χρηματιστηριακό
αγαθό. Αξιοποιώντας το γεγονός ότι στις σύγχρονες κοινωνίες το αφήγημα της
ανάπτυξης δεν ορίζεται με όρους ευημερίας (που περιλαμβάνει το περιβάλλον, την
υγεία, την παιδεία, τον ελεύθερο χρόνο, τον πολιτισμό, τη δημοκρατία, την
ισότητα, την κοινωνική συμμετοχή κλπ) αλλά με όρους οικονομικής μεγέθυνσης,
συσσώρευσης και αύξησης της κατανάλωσης. Όταν λοιπόν ζητάμε να αλλάξει το
σύστημα εννοούμε το σύνολο της
λειτουργίας του και όχι κάποια λάθη, αποκλίσεις ή υπερβολές, που θα μπορούσαν
να διορθωθούν. Από την άλλη πλευρά, η παραδοχή του κινδύνου της κλιματικής
αλλαγής από κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς ακόμη και πετρελαϊκές, κινδυνεύει
να την καταστήσει μια ακόμη διακοσμητική έννοια, ένα γράμμα κενό, πλάι στις
εκφράσεις «βιώσιμη ανάπτυξη», «ανάπτυξη με προστασία του περιβάλλοντος»,
«καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας» κλπ ή/και άλλοθι για μέτρα, πολιτικές και παρεμβάσεις
στην κατεύθυνση της κερδοσκοπίας, όπως το χρηματιστήριο ρύπων.
Ένα
χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας στην Ευρώπη
που ξεκίνησε από την δεκαετία του 1990. Η κλιματική αλλαγή αποτέλεσε το άλλοθι
ώστε να χρησιμοποιηθούν οι ΑΠΕ ως όχημα για τη μετάβαση στην ελεύθερη αγορά. Με
την επίκληση της κλιματικής αλλαγής η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ενέργειας, από την μία
πλευρά επέβαλε την οικονομική στήριξη και την, με κάθε τρόπο, διευκόλυνση των
ΑΠΕ και, από την άλλη, προώθησε να είναι ιδιωτικές επενδύσεις και όχι δημόσιων
ή κοινωφελών οργανισμών, αυτοδιοίκησης κλπ.
Το παράδειγμα
της Ελλάδας
Στην
Ελλάδα η συμμόρφωση με τις κατευθύνσεις για την απελευθέρωση της αγοράς
ενέργειας συντέλεσε σε ένα κερδοσκοπικό αλαλούμ. Με αποτέλεσμα στον τομέα της
ηλεκτροπαραγωγής να εκτιναχθεί η εγκατεστημένη ισχύς, που στις δύο τελευταίες
δεκαετίες υπερδιπλασιάστηκε. Οι νέες αιτήσεις και αδειοδοτήσεις που
συνεχίζονται φτάνουν σε πολλαπλάσια αύξηση. Η απουσία σχεδιασμού και η
αντιμετώπιση της ενέργειας ως εμπορευματικού αγαθού, έχουν ως αποτέλεσμα
να αυξάνουν οι εκπομπές παρά την
εγκατάσταση ολοένα και περισσότερων μονάδων ΑΠΕ. Παράλληλα, τόσο η τεχνολογία
που επιλέχθηκε για την εκμετάλλευση των ΑΠΕ όσο και ο τρόπος εφαρμογής,
δημιούργησαν νέα προβλήματα. Πρόκειται κυρίως για μεγάλα αιολικά σε
κορυφογραμμές, παρθένα μέρη, δάση και
ευαίσθητα οικοσυστήματα με τέτοιο τρόπο και σε τέτοια κλίμακα ώστε το συνολικό
οικολογικό τους αποτύπωμα να εκτιμάται ότι υπερβαίνει τις όποιες ωφέλειες. Οι
τεράστιες ανεμογεννήτριες επεκτείνονται παντού μαζί με νέες λιγνιτικές μονάδες
και πεδία εξόρυξης, ένα πλήθος νέων ιδιωτικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με
φυσικό αέριο, φράγματα σε μεγάλους ποταμούς αλλά και στα υδατορέμματα,
φωτοβολταϊκά σε αγροτικές εκτάσεις.
Τα
τελευταία χρόνια προωθείται ως εθνικός στόχος η μετατροπή της χώρας σε
ενεργειακό «κόμβο» για τη διέλευση διακρατικών αγωγών μεταφοράς υδρογονανθράκων
-κυρίως, φυσικού αερίου- (TAP, IGB, IGI, EastMed, South Stream κλπ.) και
καλωδίων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (Ευρασιατικός διασυνδετήριος αγωγός),
για την τροφοδοσία των ισχυρών
βιομηχανικών χωρών της Ευρώπης.
Το
τελευταίο success story αφορά την
παραχώρηση τουλάχιστον του 1/3 της χερσαίας και θαλάσσιας επικράτειας σε
πετρελαϊκές για έρευνες και εξορύξεις υδρογονανθράκων, με διάρκεια ως 42 έτη: 7 χρόνια για έρευνα + 25 (+5, +5
παράταση) για εξόρυξη.
Τι παραχωρείται
και σε ποιους
Η Ήπειρος, η Αιτωλοακαρνανία, η Πάτρα και η ΒΔ
Πελοπόννησος, όλο το Ιόνιο και οι θάλασσες της Κρήτης, παραδίδονται με συμβάσεις
παραχώρησης για έρευνα και εξόρυξη πετρελαίου. Στις 21 Σεπτέμβρη αναρτήθηκε
ΣΜΠΕ για νέα παραχώρηση νότια της
Κρήτης σε κοντινή απόσταση από τη Γαύδο.
Οι
πετρελαϊκές εταιρείες που - με διάφορα κοινοπρακτικά σχήματα - μετέχουν, είναι μεγάλοι παίκτες με παρουσία
σε δεκάδες χώρες και πλούσιο ιστορικό σε περιβαλλοντικά εγκλήματα, παραβιάσεις
δικαιωμάτων και φοροαποφυγή. Πρόκειται για τη γαλλική Total, την αμερικάνικη
ExxonMobil, την ισπανική Repsol. Επίσης, τα Ελληνικά Πετρέλαια, η Energean Oil
& Gas (Πρίνος). Αρχικά και η ιταλική
Edison που στη συνέχεια το χαρτοφυλάκιο της στην Ελλάδα το απέκτησε η Energean.
Μεθοδεύσεις και
Προνόμια
1. Η πρώτη
μεθόδευση αφορούσε την απουσία ενημέρωσης τόσο των τοπικών κοινωνιών όσο και
της ελληνικής κοινής γνώμης. Ένα θέμα που πρόκειται να αλλάξει ριζικά το
παραγωγικό μοντέλο, το περιβάλλον, τη στρατηγική της χώρας, δεν απασχόλησε όλα
τα προηγούμενα χρόνια καθόλου το δημόσιο διάλογο.
Για
παράδειγμα η Ήπειρος, είναι μια από τις
λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες και ταυτόχρονα η περιβαλλοντικά
καθαρότερη και πλέον ανέγγιχτη περιφέρεια της Ένωσης (με δεκάδες περιοχές
Natura 2000 και Καταφύγια Άγριας Ζωής, 2 Εθνικούς Δρυμούς, 3 Εθνικά Πάρκα, 1
Περιοχή Ramsar, παραδοσιακούς οικισμούς, ποτάμια κτλ). Δεσμεύεται σε μια μακροχρόνια
προοπτική μετατροπής της σε βαριά βιομηχανική, πετρελαιοπαραγωγό περιοχή. Οι
τεράστιας σημασίας αυτές αποφάσεις, που προβλέπεται να επηρεάσουν την ζωή, την
οικονομία και την εικόνα των περιοχών για ολόκληρες γενεές, αν όχι για πάντα,
δεν έτυχαν καμίας ουσιαστικής διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία.
2. Οικονομικά
προνόμια. Όλες οι συμβάσεις παραχώρησης προβλέπουν ελάχιστα και αμφίβολα οφέλη
για το δημόσιο. Πρόκειται για μισθώματα που εξαρτώνται όχι τόσο από τις
εκτάσεις που δεσμεύονται αλλά κατά κύριο λόγο από την παραγωγή και τα έξοδα του
μισθωτή και για φόρο (επί των κερδών όπως και όποτε υπολογιστούν) μόλις στο
20%, στην κατώτατη δηλαδή κλίμακα της φορολογίας εισοδήματος. Ας σημειωθεί ότι
ο Πρίνος μετά από 4 δεκαετίες έχει αποφέρει μηδαμινά έσοδα στο ελληνικό
δημόσιο. Καμία δέσμευση και περιορισμός δεν υφίσταται για την πρόσληψη εγχώριου
δυναμικού ή για την αγορά υπηρεσιών, υλικών, εξοπλισμού κλπ από την εγχώρια
αγορά.
3. Αποκλειστικό
δικαίωμα: Οι εταιρείες έχουν την υποχρέωση να πωλούν πετρέλαιο στο δημόσιο μόνο
όταν διαγράφεται κίνδυνος πολέμου ή κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
4. Προνόμια στην
περιβαλλοντική αδειοδότηση και τον έλεγχο που επί της ουσίας ανατίθεται στις
ίδιες τις εταιρείες. Εκπονούνται Στρατηγικές Μελέτες που αφορούν γενικά κείμενα
με πανομοιότυπες κατευθύνσεις. Στη φάση των ερευνών εκπονείται ένα «Σχέδιο
περιβαλλοντικής δράσης» καθώς οι έρευνες θεωρούνται ότι δεν έχουν σημαντικές
επιπτώσεις. Ωστόσο μόνο στο «οικόπεδο» των Ιωαννίνων προβλέπονται 11.500
ερευνητικές γεωτρήσεις και σεισμικές έρευνες με χρήση εκρηκτικών σε συνολικό
μήκος 575 χιλιομέτρων ενώ στις υποθαλάσσιες έρευνες υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις
στη θαλάσσια ζωή και τον πυθμένα. Στην φάση της εξόρυξης προηγείται ΜΠΕ και
Ειδική Οικολογική Μελέτη αν πρόκειται για περιοχή NATURA. H παρακολούθηση και ο
έλεγχος της εφαρμογής τους θα γίνεται από τις ίδιες τις εταιρείες που θα
συστήσουν δικές τους … μονάδες περιβάλλοντος.
5. Το τελευταίο
αναπτυξιακό πολυνομοσχέδιο, προβλέπει τη δυνατότητα υπαγωγής των επενδύσεων σε
καθεστώς ενίσχυσης σε κατηγορίες έργων,
που μέχρι τώρα δεν επιτρέπονταν, όπως
εξορύξεις και υποστηρικτικές δραστηριότητες για την άντληση πετρελαίου και
φυσικού αερίου.
Το “success
story” της καταστροφής
Ποιες είναι οι
άμεσες επιπτώσεις
1. Το αν θα εντοπιστούν υδρογονάνθρακες, αν τα
κοιτάσματα θα είναι σημαντικά και αν τελικά θα εξορυχθούν δεν είναι καθόλου
βέβαιο. Ο ίδιος ο πρόεδρος της ΕΔΕΥ (Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία
Υδρογονανθράκων) χαρακτήρισε «μακρινό όνειρο» για την Ελλάδα τις εξορύξεις1 . Τα αποδεδειγμένα
κοιτάσματα ή αυτά για τα οποία υπάρχουν ενδείξεις μέχρι σήμερα είναι μικρά.
Επιπλέον σε περιοχές όπως ο Δ. Πατραϊκός Κόλπος και στις περιοχές νότια και
νοτιοδυτικά της Κρήτης, οι εξορύξεις προβλέπονται σε μεγάλα βάθη. Ο μέσος όρος βάθους νερού σε αυτές τις
περιοχές ξεπερνά τα 2.500 μέτρα και σε πολλές περιπτώσεις είναι γύρω στα 3.500
μέτρα. Η τεχνολογία για γεωτρήσεις σε τόσο μεγάλα θαλάσσια βάθη προβλέπεται να
είναι διαθέσιμη σε χρονικό ορίζοντα τριετίας οπότε και θα ληφθούν οι αποφάσεις
από τις εταιρείες για την πραγματοποίηση ή μη ερευνητικών γεωτρήσεων. Ακόμη όμως και σε μικρότερα βάθη, όπως στο
Κατάκολο, όπου θεωρητικά βρίσκεται πλέον στη φάση εξόρυξης, στην ετήσια αναφορά
της τον Απρίλη 2019, η εταιρεία δηλώνει πως «H κυβέρνηση ήδη έχει παραχωρήσει
άδεια εκμετάλλευσης για 25 έτη, αν και η Energean δεν έχει καμία δέσμευση στην
περιοχή». Το Κατάκολο ωστόσο περιλαμβάνεται στο χαρτοφυλάκιο της Energean στο
χρηματιστήριο και θα συνεχίσει να αποδίδει, ως τμήμα ενός δυνητικού κύκλου
εργασιών. Το μέλλον της περιοχής, για τις επόμενες δεκαετίες, θα καθορίζεται
από τη μόνιμη απειλή της εξόρυξης που θα εξαρτηθεί από το πως θα επηρεάσουν τα
διεθνή χρηματιστήρια τις αποφάσεις της Energean και από το αν θα καταλήξει στο
χαρτοφυλάκιο κάποιας άλλης εταιρείας. Μια από τις συνέπειες της
«οικοπεδοποίησης» του 1/3 της επικράτειας της χώρας, με σκοπό την εξόρυξη
υδρογονανθράκων είναι η ομηρεία των τοπικών κοινωνιών, από τους ενεργειακούς
κολοσσούς, σαν εργαλεία στα χρηματιστηριακά τους παιχνίδια2.
2. Ανεβαίνει το θερμόμετρο στην Ανατολική
Μεσόγειο
Οι
πετρελαϊκοί κολοσσοί και το λόμπυ τους, ευθύνονται όχι μόνο για την κλιματική
απορρύθμιση αλλά τη διαφθορά πολιτικών και κυβερνήσεων και δεκάδες αιματηρούς
πολέμους, πρόσφατα και στη Μεσόγειο, τη Λιβύη, τη Συρία, το Ιράκ. Στη χώρα μας, ταυτόχρονα με τις πρώτες
προσπάθειες εξόρυξης στην Κύπρο, ξεκίνησε η όξυνση των σχέσεων με την Τουρκία,
η αύξηση των εξοπλισμών και η προσπάθεια προσεταιρισμού της έξωθεν προστασίας
με αύξηση των εξαρτήσεων και της υποτέλειας.
Ποιες είναι οι
επιπτώσεις στην φάση της εξόρυξης
1. Τα οικονομικά
οφέλη τουλάχιστον στο ορατό μέλλον προβλέπονται εξαιρετικά περιορισμένα και σε
κάθε περίπτωση δεν θα αποδώσουν παρά ένα ασήμαντο ποσοστό των φορολογικών
εσόδων σε σύγκριση με τις δραστηριότητες
που απειλούν όπως π.χ. ο τουρισμός που συνεισφέρει περίπου τα 7 από τα
40-45 δις των φορολογικών εσόδων. Σε κάθε περίπτωση δεν θα επαρκούν για τις
αυξημένες δαπάνες για την άμυνα, τα δημόσια συνοδευτικά έργα και υποδομές, την
αντιμετώπιση έστω και μέρους των επιπτώσεων στην υγεία και το περιβάλλον.
2. Τα κέρδη δικά
τους, οι ζημίες σε εμάς Από την άλλη πλευρά, τοξικά αέρια και απόβλητα, ρύπανση
των νερών και της θάλασσας, αποψίλωση δασών, αλλοίωση τοπίων, αύξηση της
σεισμικότητας, καθιζήσεις, καταστροφή γεωργικής γης είναι οι επιπτώσεις από την
«κανονική» λειτουργία των μονάδων εξόρυξης.
Σε περίπτωση ατυχημάτων - που έχουν ακόμη μεγαλύτερες πιθανότητες όταν
πρόκειται για υποθαλάσσιες γεωτρήσεις, ή όταν αυξάνονται οι θαλάσσιες μεταφορές
- οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, την υγεία, την αγροτική παραγωγή, την αλιεία
και τον τουρισμό θα είναι ανυπολόγιστες. Και θα τις πληρώσουμε εμείς και όχι η
Τοtal, η Repsol, η Energian, η Exxon Mobil ή ο Λάτσης.
3. Το πετρέλαιο
δεν φέρνει την ευτυχία: Χώρες και περιοχές που βάσισαν την οικονομία τους στις
εξορύξεις, έχουν από τους χαμηλότερους δείκτες δημοκρατίας, υγείας, ποιότητας
περιβάλλοντος, εκπαίδευσης και τους υψηλότερους σε διαφθορά, ανεργία, φτώχεια,
ανισότητες, βία και συγκρούσεις. Με την εξαίρεση λίγων ισχυρών και προηγμένων
όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νορβηγία, όλες οι υπόλοιπες χώρες
σημαντικής παραγωγής υδρογονανθράκων ακόμη και η Ρωσία ή η Κίνα έχουν πολύ
χειρότερους δείκτες ευημερίας από την Ελλάδα. Όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη,
περιοχές που παράγουν πετρέλαιο, όπως
στη γειτονική Ιταλία (Βασιλικάτα), αμέσως μετά την πρώτη περίοδο κατασκευής των
μονάδων, υποφέρουν από οικονομικό μαρασμό, ασθένειες που σχετίζονται με την
υποβάθμιση του περιβάλλοντος, απώλεια θέσεων εργασίας και τεράστιο κύμα
μετανάστευσης.
Κλιμακώνονται οι
αντιδράσεις και οι αντιστάσεις
Μέχρι
τώρα η ελληνική κοινωνία ελάχιστα έχει ασχοληθεί με το θέμα. Οι πρώτες τοπικές
αντιδράσεις ξεκίνησαν στην Ήπειρο, παράλληλα με τις πρώτες διερευνητικές
γεωτρήσεις. Στα Γιάννενα έγιναν δύο μαζικές πανελλαδικές πορείες στις 3/6/2018
και στις
11/5/2019. Ενδιάμεσα έγινε πανελλαδική πορεία και στην Αθήνα στις 21/2/2019.
Πρόσφατα έγινε η δεύτερη Πανελλαδική Συνάντηση Πρωτοβουλιών ενάντια στις
εξορύξεις υδρογονανθράκων όπου εκτός από την αντίθεση στις εξορύξεις
διατυπώθηκε και η ανάγκη συντονισμού και ανάληψης κοινών δράσεων. Οι
πρωτοβουλίες και οι κινηματικές δράσεις δεν είναι ούτε ομοιόμορφες ούτε με το
ίδιο περιεχόμενο. Έχουν δημιουργηθεί πρωτοβουλίες Αθήνας, Άρτας, Πρέβεζας,
Ιωαννίνων, Κέρκυρας, Λευκάδας, Κεφαλονιάς- Ιθάκης, Ζακύνθου, Θεσπρωτίας,
Ηλείας, Κυπαρισσιακού, Πάτρας, Χανίων και Κρήτης και συνεχίζουν να
δημιουργούνται. Η αντίδραση στις εξορύξεις υδρογονανθράκων διατυπώθηκε ως
αίτημα και στις πρόσφατες κινητοποιήσεις για την κλιματική αλλαγή, ενώ ενάντια
στις εξορύξεις υδρογοναθράκων τοποθετείται και το σύνολο των περιβαλλοντικών
φορέων και οργανώσεων.
Πετρέλαιο δε θέλετε, λιγνίτη δε θέλετε, αιολικά δε
θέλετε…. Τι θέλετε;
Άξονες για μια
ενεργειακή πολιτική των κινημάτων
Με βάση τις θέσεις της Πρωτοβουλίας
Αθήνας ενάντια στις εξορύξεις υδρογονανθράκων
1. Να παραδεχτούμε
ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Κάθε σύστημα παραγωγής και διανομής ενέργειας
έχει επιπτώσεις, που μεγαλώνουν όσο μεγαλώνει η κλίμακα των έργων. Ταυτόχρονα η
ανάπτυξη της τεχνολογίας δεν είναι κοινωνικά ουδέτερη, συνδέεται με
επιχειρηματικούς σχεδιασμούς. Δεν είναι, για παράδειγμα, οι πηγές ενέργειας από
μόνες τους ικανές να καθορίσουν το περιβαλλοντικό αντίκτυπο της χρήσης τους. Οι
χώροι εγκατάστασης, το μέγεθος, ο αριθμός, η τεχνολογία, ο ενεργειακός
σχεδιασμός και το σύστημα στο οποίο εντάσσονται, καθορίζουν το κατά πόσο η
εφαρμογή τους είναι ήπια. Κεντρικό κριτήριο για να αποτιμήσουμε τις πολιτικές
για την κλιματική αλλαγή είναι το κατά πόσο οδηγούν στη μείωση των εκπομπών
αερίων του θερμοκηπίου, δηλαδή τη συμβολή τους στην μείωση της ζήτησης
ενέργειας, στην εξοικονόμηση μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων, στην προστασία των
δασών και των οικοσυστημάτων.
2. Στη διαδικασία
μιας ουσιαστικής μετάβασης σε ένα μοντέλο χαμηλών εκπομπών, οι βασικές επιλογές
αφορούν τη χρήση πραγματικά ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και το τεράστιο
αναξιοποίητο «απόθεμα» της εξοικονόμησης ενέργειας. Σε όλη την οικονομική -
παραγωγική δραστηριότητα, στη βιομηχανία, τις μεταφορές, την
αγροτική-κτηνοτροφική παραγωγή, το αστικό περιβάλλον, τις χρήσεις γης και τη
διαχείριση των απορριμμάτων.
3. Η κατοχύρωση
της ενέργειας ως κοινωνικού αγαθού, παράλληλα με πολιτικές και πρακτικές
αποκέντρωσης, κοινωνικού ελέγχου και συμμετοχής. Σε αυτά τα πλαίσια και χωρίς
καμία αυταπάτη για την «αμεροληψία» των κρατών και των κυβερνήσεων, διεκδικούμε
μεγαλύτερη ελευθερία στη χάραξη των πολιτικών στον τομέα της ενέργειας σε
εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, η οποία έχει, ουσιαστικά, χαθεί στο
πλαίσιο των ευρωπαϊκών πολιτικών απελευθέρωσης των αγορών ενέργειας.
4. Εναλλακτική
ενεργειακή πολιτική δεν νοείται χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη με την έννοια της
πρόσβασης όλων για την κάλυψη βασικών ενεργειακών αναγκών. Αυτοί που πληρώνουν
το κόστος της “ανάπτυξης”, είτε είναι οι φτωχοί του ανεπτυγμένου είτε του
τρίτου κόσμου, δεν πρέπει να πληρώσουν και το κόστος οποιασδήποτε μετάβασης.
5. Η όποια
εναλλακτική πρόταση αφορά μια συνολική θεώρηση των πολιτικών για την ενέργεια,
ως μέρους των γενικότερων πολιτικών για ένα ριζικό κοινωνικό –οικολογικό
μετασχηματισμό. Η δυνατότητα αυτή περιορίζεται από το γεγονός ότι η αριστερά, η
πολιτική οικολογία και, γενικότερα, ο αντισυστημικός χώρος δεν διαθέτουν σήμερα
μια πειστική εναλλακτική. Θα κατορθώσουν νέα κινήματα να εμπνεύσουν την
κοινωνία και να διαμορφώσουν ένα νέο όραμα; Αυτό είναι το στοίχημα τόσο
απέναντι στην οικολογική κρίση όσο και στον καπιταλισμό.
Η Δέσποινα
Σπανούδη είναι μέλος της Πρωτοβουλίας Αθήνας ενάντια στις εξορύξεις
υδρογονανθράκων.
Κλίμα: STOP στις καταστροφικές ιδιωτικοποιήσεις
Γράφει η Λένα Βερδέ
Εφημερίδα «Εργατική Αλληλεγγύη», No 1389, 11/9/2019
Κεντρικό αίτημα των διαδηλώσεων της 20ης Σεπτέμβρη ενάντια στην
κλιματική αλλαγή και την καταστροφή του περιβάλλοντος είναι το «Όχι στις
ιδιωτικοποιήσεις». Τα ξεπουλήματα -από το νερό και το ρεύμα μέχρι το
σιδηρόδρομο και από τα λιμάνια και τους ελεύθερους χώρους μέχρι τους αιγιαλούς
και τη διαχείριση των σκουπιδιών- έχουν ολέθριες συνέπειες στο περιβάλλον και
το κλίμα. Το σταμάτημά τους είναι κρίσιμο για την σωτηρία του πλανήτη και τη
ζωή όλων μας.
Όλα τα επιχειρήματα με τα οποία πάντα οι κυβερνήσεις δικαιολογούσαν τις
ιδιωτικοποιήσεις, τα ακούμε ξανά σήμερα από την κυβέρνηση Μητσοτάκη: «Θα
βοηθήσουν την ανάπτυξη», «θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας», «θα
αναβαθμιστούν και θα γίνουν ποιοτικότερες οι προσφερόμενες υπηρεσίες». Είναι
όλα ψέματα. Και περιβαλλοντικά καταστροφικά. Τα παραδείγματα είναι πολλά, τόσο
στην Ελλάδα όσο και διεθνώς.
Πρώτο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το νερό. Όπως ανέφεραν σε
παλαιότερη ανακοίνωσή τους οι εργαζόμενοι στην ΕΥΑΘ, παλεύοντας ενάντια στην
ιδιωτικοποίηση της εταιρίας: «Στη Βρετανία το νερό ιδιωτικοποιήθηκε το 1989. Το
1993 η τιμή αυξήθηκε 50%. Ως το 2006 η τιμή αυξήθηκε 240%. Το 2009 διέρρευσαν
20.000 τόνοι ανεπεξέργαστων λυμάτων στον Τάμεση προκαλώντας οικολογική
καταστροφή».
Αντίστοιχη “ανάπτυξη” και “ποιοτικότερες” υπηρεσίες έφερε η
ιδιωτικοποίηση του νερού και στη Γαλλία. Όπως συνέχιζε η ίδια ανακοίνωση: «Στη
Γαλλία: Ετήσια αύξηση τιμής νερού 14%. Στη Βρετάνη το 53% των κατοίκων δεν
πίνει νερό της βρύσης εξαιτίας της κακής ποιότητας. Το 2009 το νερό στο Παρίσι
επέστρεψε στο Δήμο της γαλλικής πρωτεύουσας». Αυξήσεις στις τιμές, νερό που δεν
πίνεται, “ατυχήματα” με ανυπολόγιστες περιβαλλοντικές συνέπειες θα είναι και
εδώ τα αποτελέσματα μιας ιδιωτικοποίησης του νερού.
Η περίπτωση της ΔΕΗ είναι το ίδιο -αν όχι περισσότερο- επείγουσα. Η
κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει βάλει πλώρη για το ολοκληρωτικό ξεπούλημά της. Σε μια
στιγμή που η υπερθέρμανση του πλανήτη λόγω των ανεξέλεγκτων εκπομπών διοξειδίου
του άνθρακα, κύρια από τη χρήση ορυκτών καυσίμων, αγγίζει κόκκινο και φτάνει σε
μη αναστρέψιμα επίπεδα, το πέρασμα εταιριών ενέργειας όπως η ΔΕΗ στα χέρια των
ιδιωτών που δραστηριοποιούνται σε αυτούς τους τομείς και ευθύνονται για την
κλιματική αλλαγή είναι έγκλημα. Το ίδιο ισχύει για τα σχέδια ξεπουλήματος των
ΕΛΠΕ και της ΔΕΣΦΑ. Το «ατύχημα» στα ΕΛΠΕ το Μάη του 2015 είναι μια τραγική
υπενθύμιση τι σημαίνει το κυνήγι του κέρδους. Η ιδιωτικοποίηση του ΑΔΜΗΕ και
συνολικά του κλάδου της ενέργειας, φέρνει χειρότερες και πιο επικίνδυνες συνθήκες
εργασίας για τους εργαζόμενους ενώ είναι απειλή και για το περιβάλλον.
Σιδηρόδρομος
Αντίστοιχα αποτελέσματα έχει η υποβάθμιση του ΟΣΕ και η ιδιωτικοποίηση
μεγάλων και σημαντικών κομματιών του. Ο σιδηρόδρομος αποτελεί ένα από τα πιο
οικολογικά μέσα μεταφοράς. Όμως η κυρίαρχη πολιτική είναι η συστηματική
απαξίωσή του προς όφελος των μεγάλων αεροπορικών εταιριών, των κατασκευαστικών
αυτοκινητόδρομων και φυσικά των αυτοκινητοβιομηχανιών. Όπως γράφει ο Πάνος
Γκαργκάνας στο νέο τεύχος του περιοδικού Σοσιαλισμός από τα Κάτω, στο άρθρο
«Κλιματική αλλαγή – η αντικαπιταλιστική απάντηση»: «Οι μεταφορές με αεροπλάνο
επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα ανά χιλιόμετρο εφτά φορές παραπάνω σε σύγκριση με το
τρένο. Φορτηγά και αυτοκίνητα ευθύνονται για το 70% των εκπομπών από τις
μεταφορές. Αν η αντίστοιχη μεταφορά γινόταν με τρένο η μείωση των εκπομπών θα
ήταν 92%! Κι όμως, οι επενδύσεις στρέφονται διαρκώς προς τους κατασκευαστές
αυτοκινητοδρόμων και σε βάρος του σιδηρόδρομου. Στην Ελλάδα, το μερίδιο των
μεταφορών με το τρένο έχει συρρικνωθεί απελπιστικά επί δεκαετίες».
Αντίστοιχη υποβάθμιση δέχονται τα λεωφορεία, το μετρό, οι δημόσιες
συγκοινωνίες συνολικά. Ελλείψεις οχημάτων, συντήρησης, ανταλλακτικών και
προσωπικού, με αποτέλεσμα τη μείωση των δρομολογίων. Αυτός που κερδίζει είναι
το κύκλωμα των κατασκευαστικών και των εταιρειών του αυτοκινήτου, που
επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα με εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Το ίδιο ισχύει
στις ιδιωτικοποιημένες θαλάσσιες μεταφορές. Το ναυάγιο του τάνκερ Αγία Ζώνη ΙΙ
μόλυνε με τόνους μαζούτ τις ακτές της Αττικής τον Σεπτέμβρη του 2017,
αποδεικνύοντας με τραγικό τρόπο την καταστροφή που μπορούν να προκαλέσουν οι
εφοπλιστάδες.
Το ξεπούλημα του λιμανιού του Πειραιά στην COSCO είναι ένα ακόμα μεγάλο
τέτοιο σκάνδαλο -όχι μόνο ευθεία βολή στις εργασιακές σχέσεις αλλά και
περιβαλλοντική ωρολογιακή βόμβα για ολόκληρη την Αττική. Η δραστηριότητά της
περιλαμβάνει μεταφορές εμπορευμάτων ανάμεσά τους και πετρελαιοειδή -με ό,τι
μπορεί να σημαίνει αυτό- καθώς δεν φημίζεται για τις συνθήκες ασφάλειας στους
χώρους της. Ενώ και η επέκτασή της στην Πειραϊκή με νέο λιμάνι για
κρουαζιερόπλοια αποτελεί ένα σχέδιο με καταστροφικές συνέπειες για το
περιβάλλον και τη ζωή των κατοίκων ολόκληρης της περιοχής. Καμία απόπειρα
επέκτασης και ιδιωτικοποίησης λιμανιών, όπως γίνεται για παράδειγμα αυτή τη
στιγμή και στη Ραφήνα, δεν πρέπει να προχωρήσει.
Η επέκταση των χωματερών και η ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης των
σκουπιδιών είναι ένα ακόμα μεγάλο μέτωπο. Είναι σκάνδαλο να επεκτείνεται ο ΧΥΤΑ
στη Φυλή προς όφελος εργολάβων και μεγάλων εταιριών ή να επιλέγεται η καύση των
σκουπιδιών προς όφελος πολυεθνικών όπως η ΑΓΕΤ-LAFARGE στο Βόλο. Αντίστοιχα
σκάνδαλο είναι η παράδοση των ελεύθερων χώρων πρασίνου στις μεγάλες εταιρίες
όπως στο Ελληνικό ή των παραλιών σε μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις που
σχεδιάζει η κυβέρνηση Μητσοτάκη στο νέο “αναπτυξιακό νόμο”, όπως ήρθε στη
δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα.
Για όλους αυτούς τους λόγους οι διαδηλώσεις στις 20 Σεπτέμβρη έχουν στο
κέντρο τους τη μάχη ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις. Η πάλη για δημόσια ΔΕΗ,
ΕΛΠΕ, ΔΕΣΦΑ είναι πάλη για την προστασία του περιβάλλοντος. Ένας κλάδος
ενέργειας 100% δημόσιος και στα χέρια των εργατών θα έχει τη δυνατότητα να
προγραμματίσει την εισαγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, πέρα από το πετρέλαιο
και τα άλλα καύσιμα που καίνε τον πλανήτη.
Το ίδιο ισχύει για τον αγώνα για δημόσιες συγκοινωνίες και μεταφορές.
Αντί να ξοδεύονται εκατομμύρια για να φτιάχνουν οι κατασκευαστικές
αυτοκινητόδρομους και να βάζουν τσουχτερά διόδια, διεκδικούμε
επανακρατικοποίηση και ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου, δημόσιες και δωρεάν
συγκοινωνίες για όλες και όλους. Όχι στη λεηλασία των ελεύθερων χώρων από τα
καταστροφικά επενδυτικά συμφέροντα. Δημόσιος, κοινωνικός έλεγχος στη διαχείριση
των απορριμμάτων και την ανακύκλωση. Αυτά είναι κάποια από τα αιτήματα που τα
κινήματα για το περιβάλλον, μαζί με τα συνδικάτα των εργαζόμενων, έχουν τη
δύναμη να επιβάλλουν.
20 Σεπτέμβρη Ημέρα Δράσης ενάντια στην δολοφονική καταστροφή του
Πλανήτη από το Κεφάλαιο τις Πολυεθνικές και τις Κυβερνήσεις τους
Μελετώντας τη μέση Θερμοκρασία του Πλανήτη σε μια
περίοδο από το 1880 ως το 2019, οι επιστήμονες διαπιστώνουν ότι τα 20 πιο θερμά
έτη εντοπίζονται στην τελευταία 22ετία, και επιπλέον ότι αυτό έχει προκαλέσει
μια μέση αύξηση στη Θερμοκρασία της Γης κατά 1,5 Βαθμούς Κελσίου, συγκρινόμενη
με την προ-βιομηχανική περίοδο. Ωστόσο, το κρίσιμο κατώφλι έχει εκτιμηθεί στην αποφυγή
της αύξησης κατά 2 βαθμούς Κελσίου, όριο κατά το οποίο αναμένονται εξαιρετικά
οξείες περιβαλλοντικές μεταβολές, αύξηση της στάθμης της θάλασσας κατά επιπλέον
10 cm, διπλασιασμός ή
τριπλασιασμός των ειδών που τείνουν υπό εξαφάνιση κ.α.
Το κλίμα αλλάζει εξαιτίας της ανθρώπινης
δραστηριότητας ή θα άλλαζε ούτως ή άλλως λόγω της εξέλιξης της κίνησης της γης;
Είναι οι αυξημένες εκπομπές CO2,
η εκτεταμένη χρήση ορυκτών καυσίμων και η τρύπα του όζοντος που ευθύνονται για
την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, ή αυτό θα συνέβαινε ούτως ή άλλως μέσα
στα εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια ζωής του πλανήτη, που οι παγετώνες διαδέχονται
τις ξηρασίες και τις πυρκαγιές, τα μαμούθ και οι δεινόσαυροι ζουν και με φυσικό
τρόπο εξαφανίζονται χωρίς τη «βοήθεια» του ανθρώπου; Η υποβοηθούμενη από τον
άνθρωπο κλιματική αλλαγή αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή για τον πλανήτη ή
υφίστανται άλλες πολύ δυσμενέστερες περιβαλλοντικές καταστροφές.
Η μαρξιστική θεωρία και πρακτική με κέντρο τον
εργαζόμενο άνθρωπο και την κοινωνική πλειοψηφία καλείται να αναμετρηθεί όχι
μόνο με την στυγερή εκμετάλλευση της ανθρώπινης εργασίας και τις μαζικές
ιμπεριαλιστικές δολοφονίες, αλλά και με την απειλή του ίδιου του φυσικού
περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ο άνθρωπος και ο μαρξισμός επιδιώκουν την
κοινωνική, οικονομική και πνευματική ευημερία.
Η κοινή γνώμη, η Πολιτική και η διεθνής
επιστημονική κοινότητα συμμετέχουν σε μια μεγάλη συζήτηση στην οποία παρά τις
διαφορετικές αναγνώσεις υπάρχουν ορισμένες σταθερές που πρέπει να καθοδηγήσουν
τη συζήτηση και την δράση μας.
Σταθερά πρώτη, η εξάντληση των φυσικών πόρων
της Γης είναι εξαιρετικά εκτεταμένη τις τελευταίες δεκαετίες. Όλων των
φυσικών πόρων, όχι μόνο των ορυκτών καυσίμων. Των μεταλλευμάτων, του νερού,
της ξυλείας, της κτηνοτροφίας, της αλιείας, της γεωργίας και ίσως περισσότερο
απ’ όλα της ίδιας της ανθρώπινης εργασίας. Η ανεξέλεγκτη εξάντληση των φυσικών
πόρων και η στέρηση τους από τις επόμενες γενιές είναι απόφαση, κατεύθυνση,
επιβολή του κυρίαρχου κοινωνικο-οικονομικού συστήματος στον Πλανήτη, του
Καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός δεν καταναλώνει τους φυσικούς και τους ανθρώπινους
πόρους που κατέχει τόσο όσο χρειάζεται για να ζούμε όλοι ευτυχισμένοι, αλλά όλο
και περισσότερο ώστε να πετύχει όλο και περισσότερο κέρδος[1].
Πυρήνας του καπιταλισμού δεν είναι η ικανοποίηση των ανθρώπινων βιολογικών και
πνευματικών αναγκών, αλλά το κέρδος και μάλιστα το όσο δυνατόν περισσότερο
κέρδος. Όσοι πολιτικοί ή επιστήμονες ή ακτιβιστές δεν κατονομάζουν αυτή τη
μεγάλη ντροπή για την ανθρωπότητα, τον καπιταλισμό, ως υπαίτιο της
αλόγιστης εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος, έχουν διαλέξει το στρατόπεδο
των G20, των ΜΚΟ, των WWF, Green Peace, της ΕΕ, της Πράσινης
Ανάπτυξης και των εμπόρων ανανεώσιμων και πράσινων καπιταλιστικών λύσεων.
Ο καπιταλισμός όμως δεν ευθύνεται μόνο για την κλοπή πόρων από την μελλοντική
ανθρωπότητα όπως έλεγε ο Μαρξ. Ευθύνεται και για την απραξία, την αδιαφορία και
την άρνηση πρόληψης απέναντι στις φυσικές καταστροφές που πλήττουν την
ανθρωπότητα. Οι γενναίες δημόσιες δαπάνες για την πολιτική προστασία απέναντι
σε πυρκαγιές, σεισμούς, πλημύρες και άλλες φυσικές καταστροφές, ανήκουν σε ένα
κοινωνικό κράτος βαρίδιο και εχθρό του σύγχρονου καπιταλισμού, ανήκουν σε ένα
σοσιαλιστικό κράτος με άλλες αρχές και προτεραιότητες.
Σταθερή δεύτερη, ο καπιταλισμός δεν κινείται
αξιακά με στόχο την καταστροφή του πλανήτη, αλλά με στόχο το κέρδος. Η
καταστροφή του πλανήτη αποτελεί μια μικρή ασήμαντη λεπτομέρεια μπροστά στην
προοπτική του κέρδους[2].
Γι’ αυτό και η καταστροφή του πλανήτη δεν περιορίζεται μόνο στην αύξηση της
θερμοκρασίας ή πιο διαδεδομένα στην «κλιματική αλλαγή», αλλά περιλαμβάνει τη
μόλυνση του πόσιμου νερού, των ωκεανών, της ατμόσφαιρας, την ερήμωση και τη
λειψυδρία, των ηπειρωτικών διαστάσεων πυρκαγιών, την είσοδο των μεταλλαγμένων
στην διατροφική αλυσίδα, οι βομβαρδισμοί με απεμπλουτισμένο ουράνιο, τα
πυρηνικά και χημικά όπλα και η κατασκευή μολυσματικών ασθενειών και
επιδημιών στα εργαστήρια των φαρμακοβιομηχανιών, ώστε να μπορούν να στη
συνέχεια να χρυσοπουλήσουν τα αντίστοιχα φάρμακα. Μπροστά στην επίτευξη κέρδους
ο καπιταλισμός καταλαμβάνει κάθε σπιθαμή επιστημονικής και τεχνολογικής σκέψης
και προόδου. Υπαγορεύει την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής προς τα
εκεί που απαιτούν τα μπίζνες πλαν των εταιρειών ναυαρχίδων του, των ενεργειακών,
της πολεμικής βιομηχανίας και της φαρμακοβιομηχανίας. Ο καπιταλισμός πια έχει
ξεπεράσει τα όρια ασυδοσίας και απανθρωπιάς της ανάλυσης των θεωρητικών του
μαρξισμού και δεν αδιαφορεί απλά για τις τραγικές περιβαλλοντικές και
ανθρώπινες επιπτώσεις που προκαλεί το κυνήγι του κέρδους, αντίθετα, αντιμετωπίζει
την καταστροφή που προκαλεί ως ένα επιπλέον πιθανό πεδίο κερδοφορίας.
Καταστρέφει με ολοένα και πιο εξελιγμένα μέσα και επινοεί ολοένα και πιο
εξελιγμένα αντίδοτα. Κατασκευάζει εξελιγμένες ασθένειες και μετά εξελιγμένα
φάρμακα, εξελιγμένα υβρίδια και εξελιγμένα φυτοφάρμακα, εξελιγμένα επιθετικά
όπλα και ακόμα πιο εξελιγμένα αμυντικά όπλα και ούτω καθ’ εξής. Άρα, χωρίς
να ενοχοποιούμε την επιστήμη και την τεχνολογία αυτή κάθε αυτή, οφείλουμε να
είμαστε εκ των πραγμάτων αντίθετοι σε κάθε καπιταλιστική σωτηρία του πλανήτη
που προτείνεται ως συνέχεια της καπιταλιστικής καταστροφής του. Παράδειγμα,
η Πράσινη Ανάπτυξη που προμοτάρεται από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, οι ανεμογεννήτριες,
οι οποίες χρειάζονται για να κατασκευαστούν τη δαπάνη τόσης ενέργειας, όση ποτέ
δεν θα παράξουν λειτουργώντας εις τον αιώνα τον άπαντα.
Σταθερά Τρίτη, η καταστροφή του πλανήτη και
η κλιματική αλλαγή δεν είναι δυνατό να ταυτίζεται γενικά και αόριστα με την καύση λιγνίτη, των πετρελαιοειδών και του
φυσικού αερίου, στη βιομηχανία, την μετακίνηση, τη θέρμανση. Καταστροφή του
πλανήτη δεν μπορεί να βαφτίζουμε την στοιχειώδη, αναγκαία, ανθρώπινη ανάγκη και
δραστηριότητα. Σαν υποστηρικτές της ανατροπής του καπιταλισμού και την
επικράτηση του σοσιαλισμού/κομμουνισμού που δεν θα υπηρετεί το κέρδος, αλλά τον
άνθρωπο, προφανώς και δεν θα εγκαταλείψουμε όλα τα επιτεύγματα της επιστήμης
και της τεχνολογίας, αλλά θα τα στρέψουμε, θα τα χρησιμοποιήσουμε εις όφελος
της ανθρωπότητας, ώστε όλοι οι άνθρωποι με ευθύνη του προλεταριακού κράτους να
έχουν εξασφαλισμένη ποιοτική φυσική βιολογική τροφή χωρίς αυτό να είναι πια
είδος πολυτελείας, να έχουν ασφαλή στέγη/άμυνα από τις φυσικές καταστροφές και
πρόσβαση σε κοινωφελή δίκτυα ύδρευσης θέρμανσης, ενέργειας, μαζί φυσικά με
απεριόριστη πρόσβαση στον πνευματικό πλούτο. Άλλο ταξικό και κοινωνικό
περιβαλλοντικό αποτύπωμα έχει η μπουρζουάδικη κυκλοφορία τζιπ πέντε χιλιάδων
κυβικών στο κέντρο μιας πόλης, και άλλο η τσιμινιέρα ενός λιγνιτεργοστασίου που
παράγει δωρεάν ρεύμα για μια εργατούπολη.
Σταθερά τέταρτη και τελευταία, κάθε περιοχή
του πλανήτη, κάθε περιφέρεια, κάθε κράτος με την γεωγραφική έννοια και κάθε Κράτος
με την έννοια της εξουσίας (αφού είμαστε και υπέρ του κράτους των εργατών)
οφείλει να προσαρμόσει την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών της κοινωνικής
πλειοψηφίας στα γεωφυσικά δεδομένα στα οποία βρίσκεται τοποθετημένο. Αν ένα
κράτος π.χ. η Ελλάδα διαθέτει λιγνίτες και γεωθερμία θα πρέπει να λύσει την
εξίσωση της ενεργειακής πολιτικής του βασισμένη σε αυτά τα δύο. Θα πρέπει π.χ.
να υιοθετήσει την καλύτερη δυνατή τεχνολογία καύσης λιγνίτη με τη μικρότερη
δυνατή περιβαλλοντική επιβάρυνση και όχι να κάνει ιμπεριαλιστικό πόλεμο
απέναντι σε μια άλλη χώρα με κοιτάσματα πυριτίου ώστε ντε και καλά να παράγει
ηλεκτρική ενέργεια μόνο με φωτοβολταϊκά. Εκεί που έχει περίσσευμα πχ γεωθερμία
να ανταλλάσσει ηλεκτρική ενέργεια με αυτό που του λείπει πχ φυσικό αέριο για
την κίνηση των αστικών μέσων μαζικής μεταφοράς[3].
Άρα όποιος στο σοσιαλισμό θέλει παγοδρόμιο στην έρημο να το ξεχάσει γιατί αυτά
γίνονται μόνο στον καπιταλισμό. Στο σοσιαλισμό όποιος θέλει παγοδρόμιο θα
πηγαίνει στη Σκανδιναβία έτσι κι αλλιώς θα χουμε κανονική άδεια τουλάχιστον έξι
μήνες και όχι 25 εργάσιμες!
Στις 20 Σεπτέμβρη όλο το πολύβουο ανήσυχο παγκόσμιο
κίνημα θα κινηθεί με σύνθημα «αλλάξτε τοσύστημα, όχι το κλίμα», στην Ελλάδα θα
γίνουν διαδηλώσεις στην Αθήνα και σε μεγάλες πόλεις, όπως εξάλλου και σε
εκατοντάδες χώρες και χιλιάδες πόλεις σε όλο τον πλανήτη.
Το ίδιο το σύνθημα της παγκόσμιας μέρας αντίστασης,
«αλλάξτε το σύστημα και όχι το κλίμα» συμπυκνώνει τις αδυναμίες, τις αντιφάσεις
και τις προοπτικές του. Δεν κατονομάζει το καπιταλιστικό σύστημα, αλλά το
υπονοεί. Δεν προτείνει μια επιμέρους διόρθωση ή αλλαγή στα πλαίσια του
συστήματος, αλλά την αλλαγή του ίδιου του συστήματος. Είναι λοιπόν στοίχημα για
κάθε συλλογικότητα, πολιτική ή περιβαλλοντική κίνηση που αντιλαμβάνεται την
ανάγκη να παρέμβει, να δώσει την πολιτική και ιδεολογική μάχη ώστε να ηγεμονεύσει
η μόνη αληθινά περιβαλλοντική-οικολογική-αειφόρος γραμμή, η
αντικαπιταλιστική-σοσιαλιστική!
Εάν αρνηθούμε να παρέμβουμε και ταυτόχρονα αν οχυρωθούμε
πίσω από τα σινικά τείχη της πολιτικής ορθότητας, εξαντλώντας τη δράση μας
στην κριτική προς την Πράσινη καπιταλιστική ανάπτυξη, κινδυνεύουμε από την
άνοδο της παγκόσμιας καπιταλιστικής θερμοκρασίας, κινδυνεύουμε εμείς να
κατακλυστούμε από την άνοδο της στάθμης του ρεφορμισμού και νεοφιλελευθερισμού.
[1] Ο Μαρξ έγραφε στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου: «H
καπιταλιστική παραγωγή διαταράσσει την μεταβολική αλληλεπίδραση μεταξύ του
ανθρώπου και της γης, δηλαδή αποτρέπει την επιστροφή στο έδαφος των συστατικών
του στοιχείων που καταναλώθηκαν από τον άνθρωπο με την μορφή φαγητού και
ρουχισμού. Κατά συνέπεια παραβιάζει τους αναγκαίους όρους για την διαρκή
γονιμότητα του εδάφους. Όλη η πρόοδος στην καπιταλιστική αγροτική οικονομία
είναι μια πρόοδος στην τέχνη όχι μόνο της κλοπής του εργάτη, αλλά και της
κλοπής του εδάφους. Όλη η πρόοδος στην αύξηση της γονιμότητας του εδάφους
για έναν ορισμένο χρόνο είναι μια πρόοδος στην καταστροφή των πιο
μακροπρόθεσμων πηγών αυτής της γονιμότητας. Όσο περισσότερο μια χώρα αναπτύσσει
τις βάσεις της σύγχρονης βιομηχανίας, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής
για παράδειγμα, τόσο πιο γρήγορη είναι αυτή η διαδικασία της καταστροφής. Η
καπιταλιστική παραγωγή επομένως αναπτύσσει την τεχνολογία μόνο εξαντλώντας τις
πραγματικές πηγές όλου του πλούτου, την γη και τον εργάτη.»
[2] Ο Ένγκελς στην Διαλεκτική της Φύσης
έγραφε: «Η αστική κοινωνική επιστήμη, η κλασική πολιτική οικονομία,
καταπιάνεται προπαντός μόνο με τα άμεσα επιδιωκόμενα αποτελέσματα των
ανθρώπινων πράξεων που προσανατολίζονται στην παραγωγή και την ανταλλαγή. Αυτό
ανταποκρίνεται εντελώς στην κοινωνική οργάνωση της οποίας αποτελεί την
θεωρητική έκφραση. Από την στιγμή που οι καπιταλιστές μπαίνουν στην παραγωγή
και την ανταλλαγή αναζητώντας άμεσο κέρδος, δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη κατ’
αρχήν, παρά μόνο τα πιο κοντινά, τα πιο άμεσα αποτελέσματα. Όταν ένας
μεμονωμένος εργοστασιάρχης ή έμπορος πουλά το εμπόρευμα που παράγει ή που
αγοράζει με το συνηθισμένο κέρδος, μένει ικανοποιημένος και δεν ασχολείται με
το τι συμβαίνει ύστερα με το εμπόρευμα ή με τον αγοραστή του. Το ίδιο συμβαίνει
και με τις φυσικές συνέπειες των πράξεών του. Τι τους ένοιαζε τους Ισπανούς
κατόχους φυτειών στην Κούβα που έκαιγαν τα δάση στις πλαγιές και έβρισκαν στην
στάχτη αρκετό λίπασμα για μια γενιά εξαιρετικά αποδοτικών δέντρων του καφέ, τι
τους ένοιαζε ότι οι ραγδαίες βροχές θα έπαιρναν ύστερα το απροστάτευτο πια
επιφανειακό στρώμα του εδάφους, αφήνοντας πίσω τους μονάχα γυμνούς βράχους;»
[3][3] Στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου ο Μαρξ
έγραφε σε σχέση με την πρόβλεψή του για την σοσιαλιστική κοινωνία: «Από την
άποψη ενός ανώτερου κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού, η ιδιωτική ιδιοκτησία
της γης από μεμονωμένα άτομα θα παρουσιαστεί τόσο παράλογη όπως ακριβώς η
ιδιωτική ιδιοκτησία ανθρώπων από ένα μεμονωμένο άτομο. Ακόμη και μια
ολόκληρη κοινωνία, ένα έθνος, ή όλες ταυτόχρονα οι υπάρχουσες κοινωνίες
παρμένες μαζί δεν είναι ιδιοκτήτες της γης, είναι απλά αυτές που τη νέμονται,
που επωφελούνται από αυτήν, και οι οποίες οφείλουν να την παραδώσουν σε μια
βελτιωμένη κατάσταση στις επόμενες γενιές. Οι συνεταιρισμένοι παραγωγοί
θα ρυθμίζουν ορθολογικά την ανταλλαγή της ύλης με την φύση, θα την υποτάσσουν
στον κοινό τους έλεγχο, αντί να κυριαρχούνται από αυτήν σαν από μια τυφλή
δύναμη, όταν θα την πραγματοποιούν με την μικρότερη δυνατή δαπάνη δυνάμεων και
κάτω από όρους αντάξιους και ταιριαστούς προς την ανθρώπινη φύση τους.»